KARŞILAŞMALAR

Bu sabah uyandığım zaman, Kafka’nın bir öyküsünde, yasaya dahil olmak isteyen ama kapıcının içeriye almadığı o taşralı adam gibi, “dünya mı karardı, yoksa gözlerim mi beni aldatıyor” kuşkusuna kapıldım. O kadar karanlıktı gökyüzü... Yağmur bulutları, tüm şehri alaca bir karanlığın içine hapsetmişti çünkü.

Yataktan kalkıp pencereden bakınca, yağmak üzere olanın yağmur olmadığını anlamıştım. Her ne kadar yağmura benzese de, yağmur değildi. Bulutlarsa, kendinden emin bir halde şehri, hiç güneş sızmayacak şekilde kapatmıştı. Büyük bir sessizlik vardı sokaklarda. Bunun bir kâbus olduğunu düşündüm o an. Hâlâ uyuduğumu ve gördüğüm şeyin gerçek olmadığını düşünüyordum ve uyanmak için yapabileceğim bir şey de yoktu.

Evin içinde tekbaşıma bu karanlığı yaşamaktansa, sokağa çıkıp birilerini bulmak ve yağmak üzere olanın ne olduğunu sormak için sokağa çıktım. Sanki bütün şehir boşalmıştı. Sokak lambaları, hâlâ tek tük yanıyor olsa da, alacakaranlığın içinde her şey kaybolmuştu sanki. Sonra o kadın belirdi, sokağın başında. Onu bir yerden tanıyordum ama anımsayamıyordum bir türlü. Kadının yanına koşar adım gidip “bu nasıl mümkün olabilir” gibi bir şeyler geveledim. Kadın, gülümsedi benim bu şaşkınlığıma. “Böyleydi hep zaten” dedi. “Hayatın bize gösterilen yüzüne o kadar alıştık ki, nasıl bir karanlığın içinde yaşadığımızı unuttuk.” Onun bu sözlerinden sonra, kâbus gördüğüme emin olmuştum artık. Ne yani, sokakları boşalmış, hiçbir hayat belirtisi olmayan bir şehirde mi yaşıyordum bunca yıl? Kadın, benim şaşkınlığımı fark etmiş olmalı ki, “sen anlamadın galiba” diyerek beni bir vitrinin önüne doğru sürükledi. Vitrinde açık bir televizyon vardı ve televizyon bir kamera aracılığıyla vitrinin önünü gösteriyordu. Gördüğüm şey karşısında şaşkınlıktan çığlık atacaktım neredeyse. Çünkü kimsenin bulunmadığı o karanlık sokak, ışıltılar içinde parlıyordu ekranda. İnsan ve araç kalabalığı durmaksızın akıyordu caddede. Hatta ben ve o kadın da, normalde göründüğümüzden daha canlı ve daha iyi giyimliydik. İkimizin suratı da asık olmasına rağmen, ekrandaki görüntümüzde ikimiz de oldukça mutlu bir biçimde gülümsüyorduk. Hatta onu ekranda görene kadar tanımamıştım bile. Kadın, başka bir şey söylemeden çekip gitti vitrinin önünden. Ekranın karşısında öylece kalakalmıştım. Neler olmuştu böyle? Aklım hiç almıyordu. Peki ya, yağmak üzere olan şey neydi? Caddede yürüyüp başkalarını arayabilir, ne olup bittiğini öğrenmek için çabalayabilirdim belki. Ama yaşadığım bu kâbusu, daha önce de yaşamış olduğumu anımsayarak, yolumu tekrar eve çevirdim. Çünkü aradığım yanıtların sokaklarda, karanlığın içine hapsolmuş bir şehirde olmadığını biliyordum. Çünkü insanlar, kendilerine gösterilen ama gerçekte olmayan hayatı fena halde benimsemişlerdi. Eve gidip uyumak, sonra da gözümü yeni güne açıp hayatıma kaldığım yerden devam etmeliydim. Bir rüyanın içinde miydim, yoksa bir rüyadan mı uyanmıştım? Bunu hiçbir zaman bilemeyecektim. Belki şu yağmak üzere olan şey yağarsa...

Eve varınca, aklıma tekrar Kafka’nın öyküsündeki o taşralı adam geldi. “Dünya mı karardı, yoksa gözlerim mi beni aldatıyor” kuşkusuna kapılan o taşralı... Onun aklımdan çıkmamasının nedenlerini araştırırken, masamın üzerinde duran Jacques Derrida’nın Otonom Yayıncılık’tan çıkan “Edebiyat Edimleri” adlı kitabını fark ettim. Mukadder Erkan ve Ali Utku’nun olağanüstü bir çabayla çevirdikleri, çevirmekle kalmayıp bir de sıkı bir “sunuş” yazdıkları o kitap... Daha dün gece, o kitapta Derrida’nın Kafka’nın “Yasanın Önünde” adlı öyküsünü nasıl bir okumadan geçirdiğine tanık olmuştum. O taşralı adam, o yazıda uzun uzun analiz ediliyordu. Kant’ın pratik akıl öğretisinden Freud’a, hatta Heidegger’e uzanan bir analiz. Ne istiyordu taşralı adam: Yasanın her zaman ve herkes için erişilebilir olmasını. Ama kendisi yasayı okuma becerisinden yoksun olduğu için, yasayı okuma becerisine sahip bir avukata, başka bir yasa adamına ihtiyacı olması, ironik bir durumdu aslında. Çünkü sıradan insanın yasaya erişebilirliği, aracılarla gerçekleşen göstermelik bir durumdu. Yasa, herkes için erişilebilir olmadığı gibi, evrensel de olamamıştı hiçbir zaman. Öyle varsayılıyordu sadece...

Derrida, taşralı adam için şöyle yazmıştı: “Belki de adam, okuyamadığı sürece bu taşralı adamdır.” Yasayı görmek, ona dokunmak, içine girmek ister çünkü. Ama diyor ki Derrida, “çünkü muhtemelen yasanın görülmediğini, dokunulmadığını, ancak onun deşifre edildiğini bilmez.”

Aklım bu deşifre etme meselesine fena halde takılmıştı. Deşifre etmek, edebiyatçının görevleri arasında görülebilir miydi mesela? Derrida, bir devrimci gücün aşırı muhafazakâr hale gelebileceği örneğinden yola çıkarak, edebiyatın eleştirel gücünün çok abartılmasının onu nötürleştirebileceğinden, sınırlandırıp sonuçlandıracağından çekindiğini yazmıştı. Çünkü edebiyat, tüm programların, işlevlerin, amaçların ötesinde bir şeydir. Bambaşka temel işlevleri olabildiği gibi, hiçbir işlevi de olmayabilir. Yazar, topluma, devlete ya da herhangi bir güce karşı, sorumsuz birisi olabilmelidir. Yazarın izin verilmeyen şeyleri de söyleyebilecek olması, en azından böyle bir ihtimalin varlığı bile, edebiyatın hayatımızdaki önemini korumaya devam etmesini sağlıyor.

Bizde ise, yazarlarımız, bir sorumluluk abidesi sanki. Sorumlu oldukları hep bir şeyler var. Patrona, yayıncıya, okura, devlete ya da başka bir güce karşı derin bir sorumluluk hissi içinde yazıyorlar. Ama asıl ihtiyacımız olan şey, sorumsuzca gerçekleri dile getirecek olan yazarlar olsa gerek. Ancak onlar, bu karanlık şehrin sokaklarına çıkıp korkusuzca yürüyebilir, herkesin alışık olduğu gerçekliğin diğer boyutunu gözler önüne sermek için yazabilirler. Belki karanlığa inat, bir sokak partisi bile yapabilirler... İşte o zaman, şehri kuşatan kara bulutlara benzeyen gizli yasaların deşifre olma ihtimali belirecektir.

Bülent Usta (BirGün Gazetesi, 29 Eylül 2010)